Lutjegast telt drie kerken; de hervormde kerk uit 1877, de gereformeerde kerk uit 1921 en de christelijk-gereformeede kerk uit 1929. Dit artikel gaat (voornamelijk) over de hervormde kerk  die ook wel de Torenkerk wordt genoemd. De kerk staat aan de Abel Tasmanweg 75 en is een Rijksmonument (nr. 18777).

De hervormde kerk van Lutjegast is een zaalkerk met een aangebouwd dwarspand met toren, uit de negentiende eeuw. Bij de bouw is gebruikgemaakt van het sloopmateriaal van een eerdere kerk uit de middeleeuwen, waarvan verder weinig bekend is. Veel van het meubilair stamt nog wel uit de eerdere kerk. De toren met achtzijdige spits heeft een klok uit 1948. De oudere klok, uit 1640 is in de oorlog door de Duitsers geroofd[1].

Deels onder de kerk en deels buiten de kerk bevindt zich de grafkelder van de familie Von Prott. Boven de grafzerk staat de 17e-eeuwse kansel met het wapen van de Von Protts.

 

De torenkerk van Lutjegast. Rijksmonument nr. 18777. Foto: Hardscarf, oktober 2010. Licentie: Creative Commons.

 

Grafzerk van de Von Protts
][a] A° 1703, DEN 27 FEBR., IS IN DEN HEERE GERUST DE HOOGHEDEL WELGEBOOREN HEER BERNHAD JOHAN VAN PROT, HEER VAN RIGHARDA, COLLONEL OVER EEN REGIMENT TE VOETE TEN DIENSTE DER VEREENIGDE NEDERLANDEN.

Wapen, omgeven door krijgsattributen: Gevierendeeld: I en IV Prott; II en III Scholles. Helmteken: Prott.

Kwartieren: Prott   Scholles, Stork, Horenken, Donop, Kittelbie, Gevecaet, Gysens.

GDW, blz. 445, nr. [2407][a].

 

[b] A° 1672, DEN 22 JULIUS, IS IN DEN HEERE GERUST DE HOOG. EDEL WELGEBOOREN VROUW ALBERTINA LUCRETIA GEBOOREN SNABEL, ERFDOCHTER VAN CAPELLEXCIS, VROUW VAN PROTT.

Wapen: Snabel.

GDW, blz. 445, nr. [2407][b].

 

[c] A° 1687, DEN 3 APRIL, IS IN DEN HEERE GERUST DE HOOGEDEL WELGEBOOREN VROUW FREDERICA TIARDA GEBOOREN STARCKEN BORGH, DOCHTER VAN VERHILDERSUM, VROUW VAN PROTT.

Wapen: Gedeeld: I Tjarda van Starkenborgh; II Clant.

GDW, blz. 445, nr. [2407][c].

 

[d] A° 1718, DEN 26 OCTBR., IS IN DEN HEERE GERUST DE HOOG EDEL WELGEBOOREN VROUW CECILIA ELIZABETS GEBOOREN TAMMINGA, DOCHTER VAN LUIDEMA, VROUW VAN PROTT.

Wapen: Gevierendeeld: I en IV Tamminga; II en III Rengers [2].

Kwartieren: Tamminga, Rengers [2], Beninga, Clant, Van der Eese, Van Laer van Laerwold, De Bever, Alberda

GDW, blz. 445, nr. [2407][d].

 

De twee overige grafzerken vermelden

ANNO 1610, DEN 25 DECEMBER, IS GESTORVEN DE EERBARE VROU EEFKE HENDRICKS, DIE HUISVROU VAN AETTE RIEMERS, ENDE LELT ALHIER BEGRAVEN.

Wapens, onduidelijk: Rechts: Gedeeld: 1 een halve adelaar; II in de onderste helft drie ruiten, 1 en 2. Links: Gedeeld: I en II onherkenbaar.

N.B. Laatste woorden en wapens deels bedekt door cement.

GDW, blz. 445, nr. [2405].

 

HOENRIX, WUYTIERS, ASWEDE, RIMER ATES, POLMAN, SAPMA, 1-IINDRIC JACOBS, WIARDA, RINDELT THONIS, WIARDA, GALE UBLES, ROORDA, IDSE EUWES, REDMER EUWES, OOSTER RENEMA, WESTER RENEMA.

N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld als GDW, nr. 2397. Namen waarschijnlijk ontleend aan grafschriften.

GDW, blz. 445, nr. [2406].

 

Grafsteen van de Von Prott. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (juni 1942). Licentie: Creative Commons.

 

Overige elementen
Tot de overige elementen die overgebracht zijn uit de vroegere kerk behoren een doopvont en een zilveren avondmaalsbeker uit 1643. In 1953 is een gedenksteen aan Abel Tasman in de buitenmuur geplaatst, die door de Tasmaanse premier Robert Cosgrove is onthuld.

 

Foto van het orgel in de kerk gemaakt door Michiel van 't Einde op 17 augustus 2012. Relikwi.nl.

 

Orgel

In Lutjegast plaatst de firma Van Oeckelen in 1911 een klein orgel achter een loos front. Het instrument is in 1985 gerestaureerd door Pels & Van Leeuwen. De oorspronkelijke Flûte Harmonique 8' is vervangen door een Fluit 4', maar dit is op het registerplaatje niet gewijzigd. Adviseur bij de restauratie was J.G. Postma. Op 23 november 1985 neemt men het instrument weer in gebruik. Het orgel is een geschenk van Udo Bronseman en Annie Hogeveen.

 

Gereformeerde kerk
De expressionistische gereformeerde kruiskerk is volgens een gevelsteen gebouwd in 1921 naar een ontwerp van J. de Haan en heeft een voorganger gehad uit 1866, die in 1922 is afgebroken. In 1929 wordt een christelijk-gereformeerde kerk gebouwd, waar na de vrijmaking vanaf 1945 ook een aantal jaren vrijgemaakten samenkomen. Pas in 1947 is er een christelijk gereformeerde gemeente gesticht, die uiteindelijk begin 2010 is opgeheven[2].

 

Op zoek naar een nieuwe functie voor de Torenkerk
De voormalige Nederlands Hervormde kerk in Lutjegast, de Torenkerk, is op zoek naar een passende nieuwe functie. Een functie die in het monumentale gebouw past, maar die ook bij het dorp past.

Daarom heeft de dorpscommissie 'Herbestemming Torenkerk' een dorpsvergadering georganiseerd over de toekomst van deze kerk. De kerk zit helemaal vol! Dorpsbewoners, maar zelfs de wethouder zijn op de avond afgekomen om mee te denken in de zoektocht naar een nieuwe functie voor het kerkgebouw.

De avond is bijzonder goed georganiseerd: zo houdt Jeroen Onderwater een lezing over de geschiedenis van de Torenkerk en daarna volgt een toelichting op de stappen die al genomen zijn om tot een herbestemming voor de kerk te komen door Luut Hoeksema. Na de pauze is er volop gelegenheid geweest om ideeën naar voren te brengen en vragen te stellen.

 

Vanuit het Loket Herbestemmen is Libau ook aanwezig. Libau begeleidt namelijk voor de Hanze Hogeschool een groep van zes studenten die een minor Herbestemming volgen en een onderzoek gaan doen naar de haalbaarheid van verschillende herbestemmingsmogelijkheden. Een mooie manier voor studenten om de problematiek van leegstand (religieus) erfgoed te leren kennen. En voor Lutjegast een mooie manier om de herbestemming van hun kerk te laten onderzoeken[3].

 

Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
De RCE omschrijft de kerk als volgt: Hervormde kerk. In de kerk uit 1877, een 17de-eeuwse preekstoel met wapen Von Prott op de kuip; klankbord; een overhuifde herenbank uit de 18de eeuw. Aanvankelijk bevindt zich in deze kerk het orgel uit de vorige kerk, in 1842 gemaakt door G.P. Dik. Het huidige orgel uit 1911, gemaakt door de Gebr. Van Oeckelen, is een geschenk van Udo Bronseman en Annie Hogeveen. Onder de preekstoel ligt de grote zerk van de familie Prott. Mechanisch torenuurwerk, voorzien van elektrische opwinding.

 

Het interieur gezien naar het oosten met de preekstoel en daaronder de zerk van Von Prott. Recht de herenbank. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Licentie: Public Domain.

 

De preekstoel
Wapen en helmteken: Prott.

N.B. Bernard Johan van Prott, sedert 1675 op Rikkerda, overleden 27 februari 1703. Zie: OBS, blz. 238; GDW, nr. 2403. b. Banken

GDW, blz. 444, nr. [2399].

 

Grafsteen van Redmer Euwes

HOENDRIX, SAPMA, GALE UBLES, ROORDA, 1DSE EUWES, REDMER EUWES.

N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld als GDW, nr. 2397. Namen waarschijnlijk ontleend aan teksten of wapens.

GDW, blz. 444, nr. [2400].

 

Wapens, omgeven met liefdeknopen en afhangend van de van de hals van een adelaar met geopende vlucht: Rechts: De Hertoghe. Links: Tjarda van Starkenborgh.

N.B. Daniel Onno de Hertoghe van Feringa, overleden Groningen 19 oktober 1774, gehuwd Middelstewehr (Oostfriesland) 19 februari 1761 Anna Habina Tjarda van Starkenborgh, vrouw van Middelstewehr en Grimersum, overleden Groningen 18 februari 1799. Zie: NLW, 1933, k. 263.

GDW, blz. 444, nr. [2401].

 

De vroegere kerk van Lutjegast (afgebroken in 1877) op een schilderij uit 1908 naar een tekening van W. van der Veen uit de jaren 1860. Auteur Bernardus Bueninck. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen. Licentie: Public Domain.

 

Rouwborden
De rouwborden van Fredericka van Prott, geboren Tiaerda van Starckenborg, dochter van Verhildersum en Leens, vrouw van Richerda; Bernard van Prott, heer op Righerda; en Cecilia Elisabeth Tamminga van Prott, vrouw van Richerda; bevinden zich in de kerk van Doezum.

 

Gedenkplaat voor Abel Taman de ontdekker van Tasmanië en geboren te Lutjegast. Oorspronkelijke bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Foto: A.J. van der Wal, augustus 1968.

 

 

  Meer lezen: Abel Tasman, de ontdekker van Tasmanië.

   Meer lezen: Bernard Johan von Prott. Het Bontehuis getroffen door een grote bombe.